ام اس (MS) چیست؟

بیماری مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) یا ام اس شایع ترین بیماری عصبی است که بالغین را در سراسر جهان درگیر و ناتوان می کند. بیشتر افراد مبتلا به ام اس در سنین بین 20 تا 50 سال قرار دارند و نرخ آن در مکانهای نزدیک تر به استوا پایین تر است. کانادایی ها بیشترین میزان بیماری ام اس در جهان را دارند و بر اساس داده های موجود در آمریکا هزینه های مستقیم و غیرمستقیم بیماری ام اس در سالهای 1999 تا 2008 بین 52.880 دلار تا 54.244 دلار در سال برآورد شده است. ام اس یک بیماری ارثی نیست، اما داشتن پدر، مادر، خواهر و برادر مبتلا شانس وقوع آن را کمی افزایش می دهد. دانشمندان ژن هایی را شناسایی کرده اند که به نظر می رسد حساسیت ابتلا به ام اس را افزایش می دهند.

بیشتر بخوانید:  توهم بیماری ام اس

ام اس چگونه ایجاد می شود؟

بیماری ام اس یک بیماری سیستم ایمنی است. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به لایه محافظ اطراف رشته های عصبی (میلین) در سیستم عصبی مرکزی (CNS) حمله می کند. اعتقاد بر این است كه ام اس با التهاب شروع می شود. گلبولهای سفید خون که از طریق یک نیروی ناشناخته تحریک می شوند، وارد CNS شده و به سلولهای عصبی حمله می کنند. دانشمندان حدس میزنند که این نیروی ناشناخته می تواند یک ویروس نهفته فعال شده، محرک ژنتیکی یا نقص سیستم ایمنی باشد. به هرحال علت هر چه باشد، بافت عصبی مورد تهاجم گلبول های سفید قرار می گیرند. این عمل باعث التهاب و ایجاد ضایعه در بافت عصبی و ایجاد اسکار (جای ضایعات) می شود و نام بیماری (Multiple sclerosis) که به معنای "اسکلروز چندگانه" است نیز، به همین اسکارها اشاره دارد.

علائم اولیه بیماری ام اس

علائم بیماری ام.اس می تواند خفیف و جزئی و یا شدید و متنوع باشد. مهمترین علائم اولیه این بیماری عبارتند از:

• سوزن سوزن شدن پاها یا یک طرف صورت
• عدم تعادل و ضعف پاها
• دوبینی، تاری دید و یا از بین رفتن جزئی بینایی
• تهوع

این علائم ممکن است از بین بروند و مجددا برگردند. البته لازم به ذکر است که علائم فوق در بعضی دیگر از بیماری ها نیز دیده می شوند و داشتن آنها لزوماً به معنای ابتلا به بیماری ام اس نیست.

بسته به محل و شدت ضایعات ایجاد شده، علائم زیر نیز محتمل است:

• ضعف بدنی
• لرزش
• مشکلات روده و مثانه
• از دست دادن شنوایی
• درد صورت
• مسائل مغزی مانند از دست دادن حافظه
• مشکلات جنسی
• مشکلات گفتار و بلع

عوارض بیماری ام اس چیست؟

ضایعات ناشی از ام اس می تواند در هر مکانی در CNS ظاهر شود و بر هر بخشی از بدن اثر بگذارد. از جمله عوارضی که این بیماری برای بدن ایجاد می کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مسائل مربوط به تحرک

مشکلات مربوط به تحرک می توانند فرد مبتلا به ام اس را در معرض خطر سقوط و شکستگی استخوان قرار دهد. داشتن سایر مشکلات زمینه ای مانند آرتروز و پوکی استخوان می تواند مسائل را پیچیده تر کند. با افزایش سن، برخی از ناتوانی های ناشی از بیماری ام اس ممکن است برجسته تر شود. راه رفتن در افراد مبتلا به ام اس به دلایل زیر مشکل است:

• بی حسی در پاها
• دشواری تعادل
• ضعف عضلانی
• اسپاسم عضلات

سایر موارد

یکی دیگر از شایع ترین عوارض بیماری ام اس خستگی است. حدود 80 درصد از مبتلایان به ام اس دچار خستگی می شوند. خستگی ناشی از بیماری ام اس می تواند ناتوان کننده باشد و بر توانایی فرد در فعالیت های شغلی و انجام کارهای روزمره تأثیر بگذارد.، اما برای افراد مبتلا به ام اس موارد زیر نیز غیر معمول نیست:

• افسردگی
• اضطراب
• برخی از اختلالات شناختی

بیشتر بخوانید: نحوه تفسیر ام آر آی مغز برای بیماران ام اس

سرگیجه در بیماری ام اس

یکی از علائمی که افراد مبتلا به بیماری ام اس تجربه میکنند سرگیجه است. سرگیجه می تواند به شکل احساس سبکی سر، عدم تعادل و احساس عدم جهت یابی صحیح (ِDizziness)، یا به شکل احساس چرخش در خود یا محیط اطراف تجربه شود (Vertigo). احساس چرخش، چه در جهت عقربه های ساعت باشد و چه در جهت عکس عقربه های ساعت، ویژگی تعیین کننده این نوع سرگیجه است. سرگیجه ممکن است همراه با حالت تهوع و استفراغ باشد و ساعت ها یا حتی روزها ادامه یابد. گاهی اوقات سرگیجه با مشکلات بینایی، وزوز گوش، کم شنوایی یا مشکل در ایستادن یا راه رفتن همراه است.

علل سرگیجه  در MS

وجود یک ضایعه یا ضایعات در ساقه مغز یا مخچه، ناحیه ای از مغز که تعادل را کنترل می کند، ممکن است باعث سرگیجه شود. سرگیجه همچنین می تواند نشانه ای از مشکلات گوش داخلی باشد. سایر علل احتمالی سرگیجه عبارتند از:

• برخی از داروها
• بیماری عروق خونی
• میگرن
• سکته مغزی
• فشار خون بالا و پایین
• در بعضی موارد عفونت هایی مانند آنفولانزا

خطرات ناشی از سرگیجه در ام اس

عدم تعادل ناشی از سرگیجه خطر آسیب دیدگی در اثر سقوط را افزایش می دهد. این امر به ویژه در مورد افرادی که از قبل علائمی مانند مشکلات راه رفتن، ضعف و خستگی دارند، صادق است. اقدامات ایمنی در اطراف خانه می تواند به کاهش این خطر کمک کند:

• از میان برداشتن مواردی که خطر سقوط را افزایش می دهد، از جمله قالیچه ها
• استفاده از عصا یا واکر
• نصب نرده و میله جهت گرفتن و اتکا
• استفاده از صندلی مخصوص حمام در هنگام دوش گرفتن
• از همه مهمتر، نشستن در هنگام احساس سرگیجه

اقدامات خودیاری در سرگیجه

هنگامی که سرگیجه رخ می دهد ، مراحل زیر می تواند به فرد در ایجاد امنیت و راحتی بیشتر کمک کند:

• نشستن تا زمانی که سرگیجه تمام شود
• خودداری از حرکت دادن موقعیت سر یا بدن
• خاموش کردن چراغ های روشن و پرهیز از مطالعه
• خودداری از استفاده از پله و رانندگی هنگام سرگیجه

درمان سرگیجه

از آنجا که سرگیجه می تواند علامتی از سایر بیماری های بالقوه جدی باشد، بیمار مبتلا به ام اس باید در این رابطه با پزشک خود تماس بگیرد تا سایر علل را رد کرده و تعیین کند که آیا سرگیجه مربوط به ام اس است یا خیر. هنگامی که پزشک علت را مشخص کرد، می تواند داروهای خاصی برای درمان سرگیجه تجویز کند. داروهای بدون نسخه anti-motion ممکن است این مشکل را برطرف کنند. در صورتی که سرگیجه مزمن شود ممکن است داروهای قوی تر یا داروهای ضد تهوع تجویز شود. در موارد ابتلا به سرگیجه شدید، ممکن است برای دوره کوتاهی استفاده از کورتیکواستروئیدها توصیه شود. سرگیجه دائمی نیست و برای کنار آمدن بهتر با آن توجه به نکات زیر می تواند مفید باشد:

·        استفاده از فیزیوتراپی به منظور بهبود تعادل و هماهنگی

·        استفاده از طب سوزنی

·        یادداشت زمان هایی که سرگیجه تجربه می شود و برنامه ریزی روزانه با توجه به احتمال وقوع سرگیجه در آن زمانها

·        ورزش و فعالیت جسمی

·       کاردرمانی

روش های تشخیص ام اس چگونه است؟

برای تشخیص ام اس هیچ تست مستقلی وجود ندارد و از روش های زیر برای تشخیص آن استفاده می شود:

بیشتر بخوانید: چگونه متوجه بیماری ام اس شویم؟

معاینه بیمار و گوش دادن به حرف های او توسط پزشک

پزشک متخصص مغز و اعصاب کار خود را با پرسیدن پرسش هایی از تاریخچه پزشکی و علائم بیمار شروع می کند و در جستجوی مجموعه مشخصی از علائم بر می آید. او سپس اقدام به معاینه عصبی می کند. در این معاینه او به وجود  هر نوع ناهنجاری مرتبط به بیماری از جمله، تغییرات یا ضعف در بینایی، حرکات چشم، قدرت دست و پا، تعادل و هماهنگی حرکات، کیفیت گفتار و رفلکس ها توجه خواهد نمود.

معاینه چشم پزشک

بیماری ام اس بر عصب چشم و شبکیه آن تاثیر می گذارد و بین چهل تا پنجاه درصد افراد مبتلا به ام اس بیماری خود را تنها به صورت علائم چشمی نشان می دهند. گرفتاری عصب چشم و التهاب آن دید را کم می کند و گاهی نیز با اختلالاتی در میدان دید نظیر دوبینی و لکه بینی همراه است. التهاب شبکیه نیز باعث کاهش دید و ایجاد سایه در میدان دید می شود. به این دلیل معاینه چشم توسط چشم پزشک صورت می گیرد تا متوجه ابعاد مشکل شود. در صورتی که اختلال ایجاد شده با معاینه بالینی مشخص نشود، چشم پزشک از بیمار "نوار عصب چشم" (VEP) می گیرد.

پس از انجام معاینات، پزشک متخصص مغز و اعصاب معمولا برای اطمینان از وضعیت مغز و نخاع آزمایش های تشخیصی زیر را پیشنهاد می کند:

اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

MRI یک اسکن بدون درد است که از میدان های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق داخل بدن استفاده می کند. MRI به پزشک امکان می دهد تا بتواند ضایعات فعال و غیرفعال را در سراسر مغز و نخاع تشخیص دهد. از آنجا که افراد مسن یا افراد مبتلا به فشار خون بالا و دیابت نیز می توانند ضایعاتی مشابه ضایعات ام اس را در MRI مغز داشته باشند، پزشک متخصص قبل از تشخیص، سایر اطلاعات به دست آمده از بیمار را نیز همزمان در نظر می گیرد. از آن طرف، به صرف طبیعی بودن MRI نمی توان احتمال وجود ام اس را منتفی کرد. چون در معدودی از افراد مبتلا ضایعات در مکانهای دیگری اتفاق می افتد.

بررسی مایع نخاعی

اطراف مغز و نخاع را مایعی احاطه می کند که تغییرات آن نشان دهنده مشکلات سیستم عصبی است. بررسی مایع نخاعی تحت بی حسی موضعی و توسط برداشتن نمونه ای از آن با وارد کردن یک سوزن در قسمت تحتانی کمر صورت می گیرد. نمونه مایع برای سلولهای ایمنی و آنتی بادی ها آزمایش می شود. به کمک این روش پزشک متخصص می تواند بیماری های عفونی را رد و همچنین می تواند با بررسی باندهای اولیگوکلونال (OCBs)  به تشخیص زودرس بیماری دست یابد.

پتانسیل های برانگیخته (Evoked potentials)  

پتانسیل‌های برانگیخته در زمره علائم حیاتی بدن هستند و جهت تشخیص بعضی از بیماری‌های سیستم اعصاب بکار برده می‌شوند. این علائم عصبی الکتریکی به پزشک کمک می کند تا بداند که آیا بخش های مربوط به دیدن، شنیدن و احساس کردن در مغز تحت تأثیر ام اس قرار گرفته است یا خیر. چندین آزمایش بالقوه پتانسیل برانگیخته وجود دارد. متداول ترین نوع آن چگونگی عملکرد چشم ها را ارزیابی می کند. الگوهای نوری به چشم نشان داده می شوند و امواج مغزی با استفاده از الکترودهایی که روی سر فرد قرار دارند، ارزیابی می شوند. این یک آزمایش بدون درد است و نشان می دهد که آیا دریافت پیام برای فرد در طبیعی است یا بیشتر طول می کشد. به این بررسی اصطلاحا "نوار عصب چشم" یا VEP می گویند و توسط متخصصین مغز و اعصاب انجام میشود.

توموگرافی انسجام نوری(OCT)

این تست که نوسط مراکز تخصصی چشم پزشکی انجام میگردد از لایه های عصبی در پشت چشم عکس می گیرد و می تواند نازک شدن عصب بینایی را ارزیابی کند.

آزمایش خون

آزمایش خون بیماری ام اس را تشخیص نمی دهد. اما پزشک از آن استفاده می کند تا بتواند سایر بیماریهایی که علائمی شبیه ام اس دارند را رد کند.

ام اس چگونه درمان می شود؟

هیچ درمانی قطعی برای MS وجود ندارد. با این حال، روشهای درمانی فعلی می تواند باعث کندی بیماری شود و به کنترل علائم کمک کند. روشهای درمانی شامل داروهای خوراکی و تزریقی، داروهای کورتیکواستروئیدی، پیروی از یک سبک زندگی سالم شامل ورزش و رژیم غذایی مناسب، و استفاده از درمان های مکمل نظیر یوگا و مراقبه، ماساژ، طب سوزنی، هیپنوتیزم و موزیک درمانی است.