در این مقاله از کلینیک برین، به بررسی این سوال می پردازیم که کما چیست؟ چه نشانه هایی دارد؟ و آیا شخصی که در کما است، درمان می شود؟پیشنهاد می کنیم تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
کما همان بیهوشی است. فردی که در این حالت قرار می گیرد، قادر به پاسخگویی به محرک های محیطی نیست. این بیماری دارای سطوح مختلفی است. در برخی مواقع سطح آسیب به مغز به حدی است که نمی توان از بیمار انتظار داشت تا به صداها و محرک های بیرونی واکنش نشان بدهد.در چنین شرایطی باید از متخصص مغز و اعصاب کمک گرفت.
کما چیست؟
همانطور که در متن مقدمه نیز آمد، کما حالتی است که فرد در آن فعالیت مغزی بسیار محدودی دارد. در واقع مغز در پایین ترین سطح هوشیاری قرار گرفته و به درد، نور، صدا و .... پاسخی نمی دهد.
همچنین از این نوع بیمار نمی توان انتظار حرکت داشت. ناگفته نماند، رفلکس های طبیعی نظیر قورت دادن، سرفه و غیره تا حد بسیار زیادی کم می شوند. این بیماران فقط می توانند نفس بکشند. حتی بعضی از بیماران برای بهتر نفس کشیدن به دستگاه های تنفسی وابسته می باشند.
با سپری شدن زمان، این امکان وجود دارد تا فرد کم کم سطح هوشیاری اش افزایش یابد. معمولا بعضی از بیماران بعد از چند هفته از این حالت خارج می شوند، اما برخی دیگر نیز ممکن است همچنان به زندگی نباتی خود ادامه داده و در همان سطح پایین هوشیاری باقی بمانند.
نشانه های کما چیست؟
کما می تواند در شمار فوریت های پزشکی قرار گیرد. اگر این عارضه زود تشخیص داده شود، روند درمان تسهیل خواهد شد. فرض کنید، فردی به بیماری قند خون مبتلا است. چنانچه بیمار به صورت ندانسته بیش از حد انسولین تزریق کند، سطح قند خون او به طرز وحشتناکی پایین آمده و وارد کما شود.
اگر این حالت سریع تشخیص داده شود، می توان شرایط تهدید کننده بیمار را کنترل کرد و با درمان فوری، او را از خطرات احتمالی بیشتر نجات داد. برای تشخیص و درمان coma باید راه هوایی، تنفس، سطح فشار خون و نبض بیمار را بررسی کرد. همچنین تیم درمان دمای بدن بیمار را نیز کنترل می کند. دمای بالا به معنی عفونت در بدن است. چنان چه دمای بدن پایین باشد به این معنی است که بیمار دچار هیپوترمی شده است.
پزشک متخصص مغز و اعصاب، برای بررسی احتمال کما، سر را به طور دقیق مورد معاینه قرار می دهد. این در صورتی است که به سر بیماری صدمه ای وارد شده باشد. همچنین، الگوهای تنفسی بیمار مورد معاینه قرار گرفته و الگوی های غیر معمول ثبت می شود.
مردمک چشم، عضو مهمی است که با بررسی آن می توان فهمید که آیا بیمار به اغما رفته است یا خیر. اگر مردمک هر دو چشم به صورت نابرابر مشاهده شوند، به معنی وجود فشار در مغز می باشد. اگر مردمک ها زیادی تنگ شده باشند، به این معنی است که فرد به دلیل مصرف بالای مواد افیونی به کما رفته است.
کما دارای سطوح مختلفی است
نقش آزمایش ها در نشان دادن وضعیت کما
آزمایش خون نیز تا حدی نشان می دهد که آیا بیمار در حالت کما است یا خیر؟ میزان گلبول های سفید، سطح قند، نمک، الکل، اکسیژن و دی اکسید کربن خون در نمونه آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می گیرند. آزمایش ادرار، نیز به خوبی می تواند میزان سموم و قندها را مشخص کند.
ام آر آی، سی تی اسکن و اسکن مغز نیز کمک می کنند تا صدمات مغزی به خوبی نشان داده شوند. پونکسیون کمری نیز عفونت های مشکوک را مورد بررسی قرار می دهد. در این آزمایش میزان کمی از مایع مغزی نخاعی را از ستون فقرات بیرون کشیده و در آزمایشگاه بررسی می کنند. بررسی تمامی این موارد به عهده متخصص مغز و اعصاب می باشد.
کما به چه علت روی می دهد؟
کما که نام دیگر آن مرگ موقتی است، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از دلایل ایجاد این عارضه صدمات تروماتیک مغزی است. این صدمات معمولا به خاطر برخوردهای فیزیکی و رفتارهای همراه با خشونت ایجاد می‌شوند. عامل دیگر coma سکته مغزی است.
با قطع شدن مسیر خون‌رسانی به مغز که با انسداد رگ‌ها یا ترکیدگی شریان همراه می‌باشد، سطح خون رسانی به مغز کم یا حتی متوقف می‌شود. تومورها نیز عامل وضعیت coma می‌باشند.
تومورها گاه در مغز و گاه در ساقه مغز دیده می‌شوند. چنانچه فردی سطح قند خونش در حد خطرناکی افزایش (هایپر گلیسمی) یا کاهش (هیپوگلیسمی) پیدا کند، این عامل می‌تواند او را به اغما ببرد. کمبود اکسیژن نیز در غریق ها، روی می دهد. وقتی اکسیژن به مغز نرسد، فرد به حالت اغما می رود. در بیمارانی که بعد از حمله قلبی احیا شده اند، این حالت ممکن است اتفاق بیفتد و به خاطر کمبود اکسیژن به اغما بروند.
عفونت های مغزی نیز عامل دیگری برای کما می باشند. آنسفالیت و مننژیت که موجب تورم مغز، نخاع و دیگر بخش های مغز می شوند، می توانند فرد را دچار مرگ موقتی کنند.
تشنج های مداوم، در معرض سموم قرار گرفتن، استنشاق سرب یا مونوکسید کربن، مصرف بیش از حد مواد مخدر و الکل نیز از جمله مواردی هستند که فرد را به حالت اغما می برند.
مراقبت از صدمات ناشی از بیهوشی چگونه صورت می گیرد؟
متاسفانه تشخیص کما می تواند ساعت ها و حتی روزها به طول بینجامد. در فاصله ای که بیمار مورد معاینه دقیق پزشکی قرار می گیرد، متخصص مغز و اعصاب به همراه تیم درمانی که در اختیار دارد، اقدامات مراقبتی را انجام می دهند. این اقدامات عبارتند از:
- ایجاد یک خط داخل وریدی یا قطره ای برای ورود مایعات و داروها
- گذاشتن ماسک اکسیژن
- انجام کاتتریزاسیون مثانه
- کنترل و معاینه پیوسته نبض
- تنفس و سطح فشار خون و گلوکز درون وریدی
- در صورت مصرف غذا یا مایعات مسموم، معده مورد شستشو قرار می گیرد
- تحویز یک پادزهر، در صورت لزوم
آیا مرگ موقت درمانی دارد؟
درمان بیهوشی به علت و میزان شدت آن مرتبط است. اگر سطح قند خون به صورت خطرناکی کاهش یافته باشد، پزشک متخصص مغز و اعصاب تزریق گلوکز را تجویز می کند. در صورتی که بر اثر مصرف بالای هروئین یا مورفین، بیمار به اغما رفته باشد، به صورت وریدی نالوکسان تزریق می شود.
چنانچه بیمار بر اثر لخته شدن خون بین مغز و پوشش آن به اغما رفته باشد، جراحی هماتوم ساب دورال توسط متخصص و جراح مخصص و اعصاب صورت می گیرد. ناگفته نماند، اغما به دلیل عفونت نیز با تجویز آنتی بیوتیک درمان می شود.
خوب است بدانید، کادر درمان سطح هوشیاری بیمار را با معیارهای مختلفی اندازه گیری می کند. مقیاس کما گلاسکو یکی از این معیارها است که به صورت پیوسته نشانه های بهبود یا وخامت حال بیمار را مورد سنجش قرار می دهد.
مقیاس کما گلاسکو سه مورد را کنترل می کند؛ باز شدن چشم در وضعیت کما، پاسخ شفاهی به یک دستور، رفتارهای داوطلبانه در جواب به یک فرمان. اگر فرد نتواند چشم خود را باز کند، نمره یک به او داده می شود. نمره چهار برای زمانی است که چشم ها به شکل خود به خودی باز شوند.
اگر بیمار به یک فرمان پاسخ شفاهی بدهد، به او نمره پنج می دهند و در غیر این صورت نمره یک به او تعلق می گیرد. همچنین، عدم پاسخ به حرکات داوطلبانه به یک دستور، نمره یک و در صورت اطاعت از فرمان، نمره شش به بیمار تعلق خواهد گرفت. گرفتن نمره دوازده در این مقیاس به معنی امید به بهبودی است. چنانچه فرد نمره پایینی بگیرید، احتمال بهبودی او بسیار کم خواهد بود.
عوارض ناشی از رفتن به کما چیست؟
عوارض ناشی از حالت کما عبارت هستند از:
- زخم بستر
- عفونی شدن دستگاه مجاری ادرار
- لخته شدن خون در پاها
- و موارد دیگر
البته بعضی از افراد سلامتی کامل پیدا کرده و تحت تاثیر عوارض ناشی از کما قرار نمی‌گیرند. بعضی از بیماران نیز دچار معلولیت‌های ناشی از صدمات مغزی می‌شوند. این دسته از افراد باید به صورت پیوسته و جدی به درمان های فیزیوتراپی، کاردرمانی و بررسی‌های روانشناختی روی بیاورند.
این درمان ها بر مبنای تجویز متخصص مغز و اعصاب صورت می گیرند. خوب است بدانید، میزان آسیب های وارد شده به مغز مهمترین عامل رهایی یا گرفتار شدن در وضعیت اغما است. برخی افراد حتی پس از اغما، باید تا آخر عمر تحت مراقبت های ویژه قرار بگیرند.
سن بیمار و مدت زمانی که فرد در حالت اغما بوده است، در بهبودی کامل این وضعیت تاثیر به سزایی دارند. از همین روی نمی توان حدس زد که آیا بیمار به سلامت کامل دست پیدا می کند یا نه؟
تاثیر توجه و محبت خانواده و دوستان در بهبود درمان مرگ موقتی
چگونه به بیمار کمایی کمک کنیم که زودتر هوشیار شود؟
تجربه قرار گرفتن در حالت کما در بیماران متفاوت ارزیابی می‌شود. بعضی از بیماران متوجه اتفاقات، صداها و غیره هستند و برخی دیگر نه. از همین رو، به خانواده و دوستان بیمار توصیه می شود در وقت ملاقات، با بیمار صحبت کنند.
این کار باید با معرفی خود شروع شود. خودتان را معرفی کنید و مهر و دوستی خود را با بیمار در میان بگذارید. گرفتن دست و لمس آنها یک مسکن و آرامش دهنده عالی برای بیمار است.
اگر بتوانید حواس اصلی مانند لامسه، بویایی، شنوایی و بویایی فرد بیمار را تحریک کنید، بیمار بهتر می تواند سطح هوشیاری خود را افزایش دهد. شنیدن موسیقی مورد علاقه او از طریق هدفون نیز موثر است. حتی می توان عطر مورد علاقه او را در اتاق اسپری کرد تا سطح هوشیاری او بیش از پیش تحریک شده و به این محرک ها پاسخ بدهد.