پردازش اطلاعات و شناخت انسان به وسیله‌ی عوامل هیجانی یا عاطفی و عوامل فراشناختی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. فراشناخت وظیفه کنترل و تنظیم شناخت ما را بر عهده دارد و به عنوان هرگونه دانش یا فرایندی تعریف شده که در ارزیابی، نظارت یا کنترل شناخت مشارکت دارد. از طرف دیگر، فراشناخت یکی از متغیر های مهمی است که در اختلالات اضطرابی نقش عمده‌ای دارد و در افراد مبتلا به اختلال وسواس آسیب جدی می‌بیند.

 اختلال وسواسي- جبري ( Obsessive Compulsive Disorder) يک اختلال رواني مزمن و يکي از ده وضعيت ناتوان‌کننده‌ی پزشکي در جهان است. ميزان شيوع مادام العمر اختلال وسواسي- جبري در جمعيت عمومي نسبتاً ثابت و حدود ۲.۵ درصد تا ۳.۲۹ درصد است. 

اختلال وسواس اختلالی مزمن است که بر روابط درون فردی و بین فردی تأثیر می‌گذارد. مشخصه‌ی کليدي و رايج در ميان نشانه هاي اين اختلال، اشتغال هاي وسواسي و رفتارهاي تکراري است. نشانه اصلي وسواس، وجود وسواس هاي فكري و عملي مكرر و ناتوان كننده است. 

وسواس هاي فکري به افکار، تکانه‌ها يا تصاوير عود کننده و مداومي اطلاق می‌شود که به صورت ناخواسته و مزاحم تجربه می‌شوند و ناراحتي قابل توجهي را ايجاد می‌کنند که از جمله این افکار تکراری می‌توان به فکر مداوم در مورد افتادن یک اتفاق ناگوار اشاره کرد. در حالی که وسواس هاي عملي شامل رفتارهای تکراري و زمان‌گیر است که افراد براي کاهش اضطراب ناشي از وسواس هاي فکري انجام می‌دهند. 

وسواس هاي عملي، رفتارها يا پاسخ هاي ذهني تكراري، قالبي و قصدمندانه اي هستند كه بيمار از نظر ذهني، براي عمل كردن به آن‌ها احساس اجبار می‌کند و غالباً در برابر آن‌ها مقاومت می‌نماید. وسواس هاي عملي اغلب به وسيله وسواس هاي فكري تحريك و ايجاد می‌شوند و چون می‌توانند اضطراب يا آشفتگيِ ناشي از وسواس را، سريع اما گذرا كاهش دهند، تقويت می‌شوند. از وسواس های عملی می‌توان به چک کردن مداوم قفل درب خانه یا شست و شوی مداوم دست‌ها اشاره کرد.

علت وسواس کاملاً مشخص نيست. عوامل ژنتيکي، محيطي و ناهنجاري هاي کارکردي در انتقال دهنده هاي عصبي مغز می‌تواند منجر به وسواس شود. نقايصي در کارکردهاي اجرايي (توجه گزينشي و توجه نگهداري، تصمیم‌گیری، برنامه ريزي، حل مسئله، بازداري پاسخ به محرک هاي نامربوط)، توانايي ديداري فضايي، حافظه کلامي و غيرکلامي در بيماران مبتلا به وسواس يافت شده که با عملکرد های مغز مرتبط است.

درمجموع به نظر می‌رسد که چهار بعد عمده‌ی نشانه هاي وسواس: وارسي کردن، نياز به داشتن تناسب و نظم، وسواس های فکري درباره‌ی پاکيزگي و رفتارهاي مرتبط با احتکار باشد.

افرادي كه بيش از بقيه در معرض اختلال وسواس هستند: 

نوجوانان، اشخاصي كه تجربه اتفاقات آسیب‌زا دارند، افرادي كه زايمان سختي داشته‌اند (وسواس بعد از زایمان)، زنان خانه‌دار، مصرف‌کنندگان مواد مخدر، افرادي كه نشانه های افسردگي دارند، افراد با اختلال فوبيا، افراد با اختلال کم‌توجهی ـ بيش فعالي (ADHD) و افرادي كه تاریخچه‌ای از اضطراب دارند و يا افرادي كه به‌طور موروثي این اختلال در خانواده آن‌ها وجود داشته است.

 اختلال وسواس در صورت عدم درمان، اثرات منفي قابل‌توجهی را بر زندگي افراد بر جاي می‌گذارد. زيرا مواجهه مداوم با وسواس های فكري و اجبارها در طي روز، موجب آشفتگي فردي و ایجاد اختلال در روابط، شغل و فعاليت هاي روزمره فرد می‌شود.

 نویسنده: سهراب راد - کارشناس ارشد روانشناسی بالینی