آشنایی با بیماری: دیسک کمر

« بازگشت به لیست مقالات | یکشنبه 28 مهر 1398 | نظرات کاربران ( 1 )

در ادامه سری مقالات آشنایی با بیماریها این بار به مبحث دیسک کمر می پردازیم. کمر درد یکی از شایعترین علتهای مراجعه افراد به پزشکان است. در بسیاری از موارد با دانستن علت ایجاد کمر درد و رعایت یک سری نکات ساده می توانیم از ابتلا به آن پیشگیری نمائیم. همچنین در اکثر مبتلایان به کمردرد، درمانهای دارویی و نرمشی کفایت می کند و نیازی به جراحی نمی شود. بنابراین به دلیل اهمیت این مبحث در این مقاله بصورت کامل و به زبان ساده شما را با این بیماری و راههای درمان آن آشنا می کنیم. لازم به ذکر است که مطالب این مقاله جهت آموزش به شما ارائه شده است و هرگز جای ویزیت پزشک را نمی گیرد.

منظور از دیسک کمر, بیرون زدگی (هرنی) و یا پارگی دیسک موجود در بین مهره های کمری است. این حالت یکی از شایعترین علتهای کمر درد و پا درد (سیاتیک) است.

بین 60 الی 80 درصد افراد تجربه کمر درد را در مرحله ای از زندگی خود دارند. تعداد زیادی از این موارد بعلت دیسک کمر است. این کمردرد و پادرد در بسیاری از آنها بدون جراحی در عرض چند هفته تا چند ماه بهبود می یابد.

آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات از 24 مهره استخوانی تشکیل شده است که روی همدیگر قرار گرفته اند. بین این مهره ها فضایی بنام کانال نخاعی وجود دارد که محل قرارگیری نخاع است. نخاع پیامهای الکتریکی را از مغز می گیرد و توسط رشته های عصبی به عضلات می رساند.

به 5 مهره ای که در ناحیه کمر وجود دارند، ستون فقرات کمری می گویند. برای اینکه این مهره ها قابلیت انعطاف و حرکت روی همدیگر را داشته باشند، بین آنها بافت غضروفی بنام دیسک وجود دارد. وقتی شما راه می روید یا می دوید, این دیسک ها فشار و شوک حرکت را بخود جذب می کنند تا آسیبی به نخاع و مهره ها نرسد.

دیسکها به شکل گرد و پهن هستند و یک سانتیمتر ضخامت دارند. هر دیسک از دو قسمت تشکیل شده است:

نوکلئوس پولپوس: قسمت وسط که ژله ای و نرم است
آنولوس فیبروزوس: دیواره بیرونی که محکم است

بیرون زدگی (هرنی) دیسک چیست؟

بیرون زدگی دیسک یعنی قسمت ژلاتینی وسط (نوکلئوس پولپوس) به دیواره بیرونی (آنولوس فیبروز) فشار بیاورد. این فشار می تواند بصورت ناگهانی و بدنبال یک حرکت بد ایجاد شود و یا بتدریج و بعلت آسیب های جزئی مکرر بوجود آید. فشاری که در این حالت به دیواره بیرونی دیسک وارد می گردد علت ایجاد کمردرد است.

با بیشتر شدن فشاری وارده به دیواره بیرونی دیسک, نهایتا این دیواره پاره می شود. در این حالت ممکن است درد کمر کاهش یابد. ولی بعلت خارج شدن محتویات درونی دیسک از محل پارگی، این مواد به عصبهای مجاور خود فشار می آورند و درد تیر کشنده به پاها ایجاد می شود (سیاتیک). در این مرحله بیمار از درد، گزگز و ضعف در پای خود شکایت می کند.

علل و عوامل موثر

در بسیاری از موارد، بیرون زدگی دیسک بعلت تغییرات ناشی از افزایش سن است. در دوران کودکی و نوجوانی, دیسک دارای مقدار زیادی آب است. با بالارفتن سن بتدریج این آب میان بافتی کاهش می یابد و درنتیجه دیسک ها نازک تر و ضعیف تر می شوند و فاصله بین مهره ها کاهش می یابد. به این حالت دژنراسیون دیسک می گویند که یکی از دلایل اصلی کوتاه شدن قد در سنین پیری است.

علاوه بر این تغییرات ناشی از سن، عوامل دیگری هم وجود دارند که می توانند شانس ابتلا به دیسک کمر را بالا ببرند. دانستن این عوامل به شما کمک می کند تا از ابتلا به این بیماری پیشگیری نمائید. این عوامل عبارتند از:

جنسیت: مردان 30 تا 50 ساله بیشتر در معرض ابتلا به دیسک کمرند

بلند کردن نادرست وسایل: اگر در هنگام بلند کردن اشیاء سنگین بجای استفاده از قدرت پاها, از عضلات کمرتان استفاده کنید, باعث بیرون زدگی دیسک می شوید. خم کردن کمر در هنگام بلند کردن وسایل هم احتمال آسیب را بالاتر می برد. بنابراین در هنگام برداشتن یک وسیله ابتدا روی پاها بنشینید و آنرا به بدنتان بچسبانید و سپس بلند شوید.

وزن بالا: بالا بودن وزن بدن باعث وارد شدن فشار اضافی دائمی روی دیسک کمر می گردد.

فعالیت های تکراری که به کمر فشار می آورد: بعضی مشاغل نیاز به خم شدن, هل دادن و برداشتن مکرر دارند. در این کارها تکنیک های درست حرکتی می تواند از کمرتان محفاظت کند.

رانندگی مداوم: نشستن طولانی مدت پشت فرمان, همراه با لرزشهای ناشی از موتور اتوموبیل، فشار زیادی را به مهره ها و دیسک بین آنها وارد می کند.

سبک زندگی بی تحرک: ورزش منظم برای پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماریها، از جمله دیسک کمر، مفید است.

سیگار: سیگار کشیدن میزان اکسیژن رسانی به دیسک را کاهش داده و روند آسیب دیدن آنرا سریعتر می کند.

علائم و نشانه ها

در اکثر موارد بیرون زدگی دیسک، کمردرد اولین علامت است. این درد ممکن است چند روز طول بکشد و بعد برطرف شود. معمولا متعاقب آن احساس درد، گزگز و خواب رفتن و ضعف در پا شروع می شود. درد پا به زیر زانو می آید ود اغلب به پنجه ها و مچ پا میرسد. بیمار می گوید که درد از کمر یا باسن به پایین پا پخش می شود.

علائم بیمار شامل یک یا همه این موارد است:

کمردرد
درد پا (سیاتیک)
گزگز و خواب رفتن پا
کاهش قدرت پا
از دست دادن کنترل مثانه و روده؛ این حالت نشاندهنده اتفاقات جدی تر در کمر است و یک اورژانس پزشکی می باشد.

البته تمام موارد کمردرد بعلت بیرون زدگی دیسک نمی باشد و تشخیص علت درد کمر با پزشک است.

روش تشخیص

برای تشخیص دیسک کمر، پزشک از شما شرح حال می گیرد. می پرسد که درد از چه زمانی شروع شده، آیا شدیدتر شده، هنگام انجام چه فعالیت های بدتر می شود و چه زمانی آرام تر است.

همچنین شما را معاینه می کند. از شما می خواهد روی پنجه و پاشنه پا راه بروید تا قدرت عضلات پا را تخمین بزند. با پکش معاینه رفلکس عصبی زانوها را چک می کند که ممکن است در مبتلایان به دیسک کمر این رفلکس از بین رفته باشد.

برای تائید تشخیص ممکن است پزشک متخصص از شما نوار عصب و عضله بگیرد و همچنین درخواست ام آر آی از ستون فقرات کمری بدهد. MRI می تواند بافت های نرم بدن و از جمله دیسک بین مهره ها را نشان بدهد.

درمان

در اکثر بیماران، درد ناشی از دیسک کمر در عرض چند روز تا چند هفته و به آرامی کاهش می یابد. بصورت معمول اغلب بیماران در عرض 3 تا 4 ماه بدون درد می شوند. البته ممکن است بعضی افراد دوره هایی از درد را در طی درمان تجربه کنند.

درمان غیر جراحی

تا زمانی که نقص عصبی بارزی وجود نداشته باشد – نظیر ضعف عضله، اختلال در راه رفتن و یا بی اختیاری مثانه – درمان حمایتی اولین گزینه درمانی است. در این مرحله تلاش بر این است که درد کنترل و رفع شود. لذا این اقدامات بکار می رود:

استراحت: 1 الی 2 روز استراحت در بستر میتواند شدت درد را کاهش دهد. بیش از این مقدار صلاح نیست بی حرکت بمانید. از نشستن طولانی مدت پرهیز کنید. سایر فعالیتهایتان به آرامی و کنترل شده باشد. از انجام حرکاتی که درد شما را شدیدتر می کند پرهیز کنید، علی الخصوص خم شدن و بلند کردن اشیاء.

داروهای ضد التهاب: نظیر بروفن و ناپروکسن برای کاهش درد

فیزیوتراپی: که باعث تقویت عضلات کمر و شکم شما می شود. انجام نرمش های خاص در منزل هم جزو این مرحله است. برای آشنایی با این نرمشها می توانید به دو مقاله زیر مراجعه کنید:

درمان جراحی

فقط درصد کمی از مبتلایان به دیسک کمر نیاز به جراحی دارند. در این موارد هم جراحی وقتی انجام می شود که درمانهای حمایتی، استراحت، فیزیوتراپی و داروهای مسکن نتوانند درد بیمار را کنترل کنند. البته در این مورد یک استثنا وجود دارد و آنهم زمانیست که بیمار دچار کاهش قدرت عضلانی و یا اختلال در کنترل مثانه شود که در این حالت جراحی در مرحله اول توصیه می شود.

هدف از جراحی، برداشتن قسمتهای بیرون زده ی دیسک و هر گونه عاملی است که به ریشه های عصبی فشار وارد می کند. بعد از جراحی اغلب بیماران نیازی به انجام مکرر جلسات فیزیوتراپی ندارند. بعد از اینکه جراح شما را مجدد معاینه کرد و از بهبود زخم مطمئن شد، برنامه تمرینات نرمشی-توانبخشی را در منزل شروع می کنید. این برنامه شامل روزانه 30 دقیقه پیاده روی همراه با نرمشهای تقویت کننده کمر و پاها ست. بعضا به تشخیص پزشک فیزیوتراپی هم لازم می شود.

عوارض جراحی

عوارض احتمالی جراحی دیسک کمر معمولا کم و نادر است. از جمله آنها عبارتند از:

عفونت در محل عمل
آسیب به ریشه عصبی
نشت مایع مغزی از محل عمل: که می تواند باعث سردردهای بعدی شود ولی اغلب خودبخود بهبود میابد.
تجمع خون در محل عمل: که باعث فشار به عصب و ایجاد درد می شود.
عود و بیرون زدگی مجدد دیسک: ممکن است قسمت دیگری از دیسک بعد از مدتی از همان محل بیرون بزند و درد مجدد عود کند. در این حالت به تشخیص پزشک یا درمان حمایتی و دارویی انجام می شود و یا مجدد جراحی صورت می گیرد.

نکته: صرفنظر از اینکه کدام روش درمانی انجام شود ( دارویی یا جراحی)، در 5% موارد شانس عود و بیرون زدگی مجدد دیسک وجود دارد. ایراد درمانهای دارویی و حمایتی این است که پاسخدهی به درمان و بهبود درد دیرتر صورت می گیرد و همچنین اگر جراحی بعد از 6 ماه انجام شود، پاسخدهی به عمل ضعیفتر از وقتی است که آنرا زودتر انجام دهیم. ایراد درمان جراحی هم این است که احتمال عوارض بعد از عمل برای بیمار وجود دارد. بنابراین پزشک با در نظر گرفتن مزایا و معایب درمانهای مختلف و شرایط شما، مناسبترین درمان را به شما پیشنهاد می کند.

نتیجه و پیامد جراحی

درمانهای جراحی بر روی بهبود درد پا موثر تر از درد کمر است. بنابراین برای درمان درد کمر به تنهایی، معمولا جراحی را توصیه نمی کنند.

اغلب بیماران طی هفته های اول بعد از عمل احساس بهتر شدن می کنند. ابتدا درد بیمار کاهش می یابد، سپس قدرت عضلانی پا بیشتر می شود و نهایتا خواب رفتگی و گزگز پا کاهش می یابد. بعضی از بیماران ذکر می کنند که علی رغم کاهش درد، همچنان نقاطی از پا خواب رفتگی دارد. معمولا بیماران طی هفته های اول بعد از عمل بتدریج می توانند روال طبیعی زندگی خود را شروع کنند.

نویسنده: دکتر مهدی دهقانی - متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات

آدرس مطب: تهران، بالاتر از میدان ونک، خیابان نگار, ساختمان پزشکان نگار، طبقه همکف

تلفن: 88884489